Verduurzaming monumenten
Monumenten zijn het tastbare verhaal van onze geschiedenis. Ze laten zien wie we zijn en waar we vandaan komen. Natuurlijk willen we dat deze bijzondere gebouwen ook voor toekomstige generaties behouden blijven. Door ze te verduurzamen, zorgen we niet alleen voor het behoud van ons cultureel erfgoed, maar dragen we ook actief bij aan de klimaatdoelen van morgen.
Duurzame oplossingen voor monumenten zijn niet meer weg te denken. Ze verhogen de (economische) waarde van het pand, verbeteren het wooncomfort en verlagen de energielasten. Tegelijkertijd leveren ze een belangrijke bijdrage aan CO₂-reductie. Deze aanpak is circulair: we kiezen voor renovatie in plaats van sloop en behouden zo waardevol erfgoed, terwijl we werken aan een leefomgeving die klaar is voor de toekomst. Door nú in actie te komen, zorgen we dat onze monumenten ook morgen nog betekenis hebben.
Een integrale aanpak in Stichtse Vecht
Stichtse Vecht is rijk aan cultureel erfgoed. Van buitenplaatsen en molens tot kerken en grachtenpanden – deze monumenten geven de gemeente karakter en geschiedenis. Maar juist in zo’n erfgoedrijke omgeving vraagt verduurzaming extra aandacht. Maatwerk is cruciaal. Verduurzamen van monumenten vereist specifieke kennis, zorgvuldigheid én respect voor hun historische waarde. Het gaat om het vinden van een goede balans: tussen behoud en vernieuwing, met oog voor zowel verleden als toekomst.
Monumenten verrijken de leefomgeving. Ze versterken het historisch besef en dragen bij aan het toeristische en culturele profiel van de gemeente. Toch zijn ze vaak niet gebouwd met moderne duurzaamheidseisen in gedachten. Ook monumenten moeten echter meegaan in de energietransitie. En dat is niet altijd eenvoudig. De monumentenvoorraad is zeer divers en veel gangbare maatregelen – zoals isolatie, zonnepanelen of warmtepompen – zijn niet zomaar toepasbaar. Ze kunnen botsen met de monumentale waarden van een pand en zijn bovendien vaak vergunningplichtig.
Gemeentelijke DuMo wegwijzer
De gemeente Stichtse Vecht werkt volop aan de DuMo wegwijzer. De DuMo-wegwijzer is een levend document. Op basis van nieuwe ervaringen en inzichten blijven we het instrument verfijnen zodat het in de praktijk werkt, ook voor andere gemeenten. Zodra de DuMo wegwijzer beschikbaar is zal deze op de website geplaatst worden.
In de DuMo wegwijzer geven we aan met welke stappen we vanuit de gemeente de eigenaren het beste kunnen inspireren en helpen om hun monument te verduurzamen. We gebruiken drie hoofdcategorieën.
- Inspireren en laten zien wat er wél mogelijk is.
Door inspirerende voorbeelden – zoals de vijf pilotprojecten – maken we verduurzaming tastbaar en haalbaar. - Informeren en adviseren – maatwerk en deskundig advies.
Eigenaren ontvangen gerichte informatie en worden verwezen naar betrouwbare adviseurs en relevante tools. Ervaringsuitwisseling, zoals gesprekken met andere eigenaren, speelt hierin een belangrijke rol. - Vergunning en uitvoering – begeleiding bij de vergunningsaanvraag en realisatie.
Bij de aanvraag van een vergunning zorgen we voor de juiste begeleiding en expertise aan het loket. Ook heeft de gemeente een subsidieregeling voor uitvoering van duurzaamheidsmaatregelen.
De DuMo-wegwijzer is een levend document. Op basis van nieuwe ervaringen en inzichten blijven we het instrument verfijnen – zodat het in de praktijk werkt, ook voor andere gemeenten. Zodra de DuMo wegwijzer beschikbaar is zal deze op de website geplaatst worden.
Het project Du MOment des Monuments als onderdeel van de erfgoeddeal
In de praktijk lopen eigenaren tegen allerlei belemmeringen aan: van gebrek aan informatie en begeleiding tot ingewikkelde, tijdrovende en kostbare procedures. Ook gemeenten worstelen met beperkte capaciteit, specialistische kennis en trage besluitvorming. De centrale vraag is dan ook: hoe maken we monumenten duurzamer, zonder hun historische kwaliteit te verliezen?
Met die ambitie startte de gemeente Stichtse Vecht, samen met MooiSticht en Monumentenwacht Utrecht, het project Du MOment des Monuments. Dit initiatief maakt deel uit van de Erfgoed Deal, een landelijk programma dat erfgoed verbindt met grote ruimtelijke opgaven zoals de energietransitie. Het doel: historische gebouwen verduurzamen zonder aantasting van hun cultuurhistorische waarde. Erfgoed wordt zo niet alleen behouden, maar ook benut als inspiratiebron voor duurzame ontwikkeling.
Binnen het project wordt gewerkt aan een integrale aanpak die eigenaren van monumenten actief ondersteunt bij verduurzaming. Vijf pilotprojecten vormen de basis. De lessen die hieruit voortkomen, worden gedeeld en vertaald naar praktische hulpmiddelen. Zo werken we toe naar een energietransitie die recht doet aan ons verleden én toekomstbestendig is – een erfgoed-inclusieve aanpak voor Stichtse Vecht.
De aanpak bestaat uit twee hoofdonderdelen.
- Gemeentelijke DuMo wegwijzer
- Vijf voorbeeldprojecten
Meer lezen over het project Du MOment des Monuments vanuit de Erfgoed Deal
Luister naar de podcast Verborgen in het volle zicht, over de rol van monumenten in de energietransitie: Du MOment des Monuments - Verborgen in het volle zicht | Podcast on Spotify
Vijf voorbeeldprojecten
De vijf voorbeeldprojecten zijn praktijkproeven én inspiratiebronnen. Ze tonen hoe verduurzaming in uiteenlopende typen monumenten – van grachtenpand tot buitenplaats – in de praktijk vorm krijgt. Elk project levert waardevolle inzichten op over techniek, comfort, proces en besluitvorming. Deze lessen worden verwerkt in de DuMo-wegwijzer, die met elke pilot verder wordt aangescherpt.
De aanpak van de pilotprojecten begon met keukentafelgesprekken op locatie met de monumenteigenaren. Zo kregen we inzicht in hun wensen, zorgen en de mogelijkheden van het pand. Persoonlijk contact bleek hierin cruciaal – het legt de basis voor vertrouwen en maatwerk. Als vervolg ontvingen de eigenaren een DuMo-advies op maat: een rapport met concrete aanbevelingen voor verduurzaming, afgestemd op de monumentale waarden van het gebouw. Maar het advies is slechts de eerste stap. Het daadwerkelijk uitvoeren van verduurzamingsmaatregelen vraagt tijd, budget, technische kennis én doorzettingsvermogen. Onder begeleiding van de betrokken partijen hebben de eigenaren vervolgens een verduurzamingsplan opgesteld, offertes aangevraagd, vergunningen geregeld en de maatregelen stap voor stap gerealiseerd.
De voorbeeldprojecten zijn:
Drie particuliere woonhuismonumenten:
- Grachtenpand aan de Herengracht in Maarssen: Verduurzamen van monumenten - Pilot aan de Herengracht 19 - Gemeente Stichtse Vecht
- Vrijstaande woning in de Dorpsstraat in Loenen: Verduurzamen van monumenten - Meekijken in Loenen aan de Vecht
- Buitenplaats Vreedenhorst in Vreeland: Verduurzamen van monumenten - Meekijken in Vreeland
Twee gemeentelijke buitenplaatsen:
- Buitenplaats Boom en Bosch in Breukelen
- Buitenplaats Goudestein in Maarssen
Artikel over de verduurzaming van een van de vijf voorbeeldprojecten, de Herengracht 19: Momentum voor monumenten | Leeromgeving | Erfgoeddeal
Samenwerking en kennisdeling
De lessen uit het project Du MOment des Monuments worden gebundeld in de DuMo-wegwijzer. Deze wordt gedeeld via bijeenkomsten, publicaties en een netwerk van gemeenten, zodat de kennis breed beschikbaar komt. Daarnaast wordt er actief gecommuniceerd over de voorbeeldprojecten, onder meer via video’s, artikelen en per project komt er een overzichtelijke projectsheet. Zo kunnen andere gemeenten en eigenaren zich laten inspireren en leren van de praktijk.
Monumentenwacht Utrecht
De pilotprojecten worden drie jaar gevolgd door de Monumentenwacht Utrecht. Zo ontstaat ook op de langere termijn inzicht in het effect van de genomen maatregelen. Tijdens deze monitoring worden onder andere temperatuur, vochtgehalte en de ervaren comfortbeleving van de eigenaren gemeten. Dat helpt niet alleen om fouten in de toekomst te voorkomen, maar levert ook waardevolle praktijkkennis op waar anderen van kunnen profiteren.
Een belangrijke les uit het project is het belang van samenwerking, zowel met onze erfgoedpartners als met organisaties die gespecialiseerd zijn in duurzaamheid.
Samenwerking MooiSticht en Monumentenwacht Utrecht
Deze partijen vullen elkaar in dit project op natuurlijke wijze aan: waar de één diepgaande kennis heeft van monumentale waarden, beschikt de ander over bouwkundige en bouwfysische expertise. Die combinatie is cruciaal voor een zorgvuldige én doeltreffende aanpak van monumentale verduurzaming.
Energiecoöperatie Duurzame Vecht
Wij werken ook samen met Energie Coöperatie Duurzame Vecht, die monumenteigenaren ondersteunt bij verduurzamingsvragen. Dit doet zij via laagdrempelige energiegesprekken, zowel thuis aan de keukentafel als online, en via lokale inloopspreekuren. Daarnaast biedt de coöperatie betaald energieadvies en organiseert zij wijkgerichte bijeenkomsten voor kennisdeling. De Energiecoöperatie verzorgt nog geen specialistische adviezen voor monumenten. In zulke gevallen zal zij doorverwijzen naar de erfgoedpartners zoals genoemd.
Educatie
De gemeente Stichtse Vecht werkt ook nauw samen met partners uit het onderwijs, zoals de opleiding Bouwhistorie en Restauratie van de Hogeschool Utrecht. In het voorjaar van 2023 verzorgden we een opleidingsmodule met een veldexcursie naar de buitenplaatsen Vreedenhorst en Boom en Bosch, waarvan . Bekijk hier de video Verduurzamen van monumenten - Meekijken met studenten - Gemeente Stichtse Vecht
Meer weten of direct aan de slag?
Algemene informatie over het project Du MOment des Monuments vindt u op de projectpagina van de Erfgoed Deal Project: Du MOment des Monuments | Projecten | Erfgoeddeal
Op de website van de gemeente vindt u tips om aan de slag te gaan met verduurzaming. Ook kunt u hier informatie vinden over subsidiemogelijkheden. stichtsevecht.nl/verduurzamen-monumenten
Heeft u vragen over de vergunningsaanvraag dan kunt u terecht bij het omgevingsloket van de gemeente. https://stichtsevecht.nl/contact/
U kunt ook contact opnemen met Energiecoöperatie Duurzame Vecht. Afhankelijk van uw vragen kunnen zij u verder op weg helpen of doorverwijzen naar de juiste instantie. https://duurzamevecht.nl/
