Gunterstein

Het eerste kasteel op de plaats van het huidige werd waarschijnlijk in de veertiende eeuw gebouwd door een telg van het geslacht Gunter, Ghisebrecht Gunter of zijn zoon Gijsbrecht. De dochter van deze laatste, Petronella, wordt in een leenbrief van 5 Mei 1386 vermeld als Vrouwe van Gunterstein. Deze leenbrief is het oudste schriftelijke gegeven over het huis. 

Mogelijk zag het er in die tijd uit als Oudaen, of als het Maarssense Bolenstein: een rechthoekig hoog stenen gebouw met een puntdak. In 1511 werd dit eerste Gunterstein door "die van Utrecht" ingenomen en in vier dagen tijds, samen met Nijenrode, gesloopt. Men vraagt zich af wat voor omvang dit kasteel heeft gehad gezien de korte tijd - vier dagen - waarin het werd afgebroken, al was het dan door zesentachtig man. 

De stenen werden naar Utrecht vervoerd en als bouwmateriaal voor de vestingmuren gebruikt, speciaal voor de Bemuurde Weerd. Vader en zoon Gunter sneuvelden voor Gent in 1381. 

Hoewel het kasteel in het Sticht was gelegen was het een Hollands leen. Een toestand analoog aan die van Cronenburgh te Loenen, wellicht ontstaan toen de graaf van Holland de goederen van de Van Amstels in bezit nam na de moord op Floris V. Het wapen van het geslacht Gunter is nog te zien op de naar de Vecht gekeerde gevel van het huis: drie gouden leliën op een rood (keel) veld. 

Na 1518 werd het slot door Gijsbrecht van Nijenrode herbouwd in een geheel andere vorm, nI. met drie torens (waarvan één een ingangspoorttoren was) en een voorburcht. Het is vrijwel zeker dat het huidige huis, met de bouwhuizen op het voorplein, staat op de fundamenten van het kasteel-complex uit 1518.  In 1539 werd het als Ridderhofstad erkend door de Staten van Utrecht. Een belangrijke bewoner was Johan van Oldenbarneveld die in 1611 met het goed beleend werd en het in bezit had tot zijn terechtstelling in 1619.

De veldtocht van de Franse troepen in de 17e eeuw had ook voor Gunterstein fatale gevolgen: de Fransen staken het bij hun vertrek in brand en lieten de slottoren in de lucht vliegen. Van het huis bleef een ruïne over.  Zeven jaar later, in de jaren 1680-1681 werd het huidige huis gebouwd door Magdalena Poulle, weduwe Daem, wier echtgenoot koopman op Spanje en assuradeur was geweest. De architect was waarschijnlijk Adriaan Dortsman die ook het Walenweeshuis (waarvan Magdalena Poulle regentes was) had ontworpen.

Op het huis hangt een schilderij van Magdalena Poulle met haar neefje Pieter Poulle die de tekening voor de parkaanleg ophoudt. Dit neefje legde naderhand, oud drie jaar, de eerste steen getuige een marmeren plaatje in de buitenmuur dat dit feit memoreert. Huis en tuin werden tezamen en in onderling verband aangelegd, zoals in die tijd gebruikelijk was. 

De architectonische behandeling van Gunterstein is opmerkelijk streng. Het kasteel vertoont de meest classicistisch opgevatte rationalistisch-koele vormen die de bouwkunst van ons land aan het einde van de zeventiende eeuw gekend heeft. Het hele gebouw kan in een kubus worden gevat. Bovenop staat een vierkante toren die tegelijkertijd schoorsteen is. De vier beelden in de nissen stellen de vier seizoenen voor.

Magdalena Poulle bepaalde in haar testament in een zgn. fidei non commis-bepaling dat alle opvolgende erfgenamen het huis met het voornaamste deel van de inboedel plus de landerijen als één geheel dienden te houden. Tot op heden is daaraan voldaan zodat het goed sinds 1680 niet meer verkocht is en steeds door erfopvolgers werd bewoond: de familie Van Collen, Willink van Collen en Quarles van Ufford. Momenteel wordt Gunterstein bewoond door Jhr. Mr. W.H.D. Quarles van Ufford en zijn echtgenote, een jongere broer van de vorige bewoner. Aan de ridderhofstad is sinds 1659 de ambachtsheerlijkheid van Tienhoven verbonden. Daarbij behoort een dubbele bank in de Tienhovense kerk. Ook in de kerk te Breukelen heeft Guntersrein een bank, alsmede een grafkapeI. 

Bovenvermelde testamentaire beschikking had tot gevolg dat hel: huis weinig wijzigingen heeft ondergaan. De kruisvensters werden in het begin van de negentiende eeuw vervangen door empire ramen hetgeen de strenge architectuur nog versterkte. De twee vleugels aan weerszijden van de ingang werden in de tweede helft VaD de achttiende eeuw met een verdieping verhoogd. Het zuidelijk bouwhuis werd eerst tot oranjerie verbouwd en meer recentelijk ingericht tot woonhuis.

In 1824 werd het gebouw witgepleisterd zoals toentertijd mode was. Meer dan honderd jaar later, in 1936, verwijderde men de pleisterlaag. 

Het oorspronkelijke grondgebied van Magdalena Poulle was 43 morgen groot. Door latere aankopen is het landgoed toegenomen tot de huidige 100 ha. Daarbij behoort ook het oude buiten Boomrijk en de boerderij Klein Boomrijk. Oudaen en Boom en Bosch zijn eens in handen geweest van de familie doch hebben geen deel van het landgoed Gunterstein uitgemaakt. Van het buiten Boom en Bosch werd de beeldengroep "de roof van Persephone door Hades", gedateerd 1712, mogelijk van de hand van J.P. van Bauerscheidt (1669-1728) naar het park van Gunterstein overgebracht. Reeds in de achttiende eeuw werd de Franse tuin voor een deel veranderd in weiland. In het begin van de negentiende eeuw legde men een tuin aan volgens de landschapsstijl. Wegens de hoge kosten van onderhoud is deze nu voor een groot gedeelte in productiebos omgezet. 

In het kasteel vindt men vele familieportretten van de eigenaren vanaf 1680. De wanden van de kamer op het zuid-westen zijn bedekt met een fraai gobelin dat voor dit vertrek door Van der Gucbt te Delft in de bouwtijd is vervaardigd. In deze kamer bevindt zich ook eerder genoemd schilderij van de stichteres van de ridderhofstad als onderdeel van een fraaie gemarmerde haardpartij. In 2011 is het kasteel grondig gerenoveerd en aangepast aan de huidige maatstaven voor permanente bewoning.