inleiding
meer weten
- Vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
|
- Turf werd al vanaf de 11de eeuw als brandstof gebruikt - Veen uit deze regio was erg geschikt om te branden omdat het
- Vanaf de 16de eeuw werd met baggerbeugel ook onder water turf gewonnen - Patroon van legakkers en petgaten dat door turfwinning ontstond veranderde door het wegslaan van de legakkers, waardoor open plassen ontstonden - In de 19de eeuw werd het veenbaggeren gemechaniseerd, waardoor tot op ca 4. meter diep gestoken kon worden |
Al in de elfde eeuw werd gedroogd veen gebruikt als brandstof. De eerste laag onder de vegetatie werd weggestoken tot het grondwater en gedroogd. De gedroogde brokken veen werden als brandstof gebruikt. Door de geringe hoeveelheid beschikbaar hout was er een groeiende behoefte aan andere brandstof zodat de behoefte aan turf snel groeide vooral toen in de 17de eeuw de steden snel groeiden en de industrie steeds meer turf ging gebruiken.
Mosveengebieden.
Als grondstof voor de turf was het
- mosveen
- mosveen; veen onder water ontstaan door afgestorven veenmossen. Mosveen komt voor in dikke lagen en was zeer populair voor het maken van turf. Grote mosveengebieden, zoals het koepelveen van De Ronde Venen en de veenrug ten oosten van de Vecht zijn vrijwel geheel verdwenen door de productie van turf.
zandgronden van de heuvelrug. Pas in de 19de eeuw ontstond belangstelling voor het - rietveen
- rietveen; Rietveen is het veen dat onderwater ontstaat door afgestorven riet. Over het algemeen is rietveen rijker aan mineralen dan
- mosveen
- mosveen; veen onder water ontstaan door afgestorven veenmossen. Mosveen komt voor in dikke lagen en was zeer populair voor het maken van turf. Grote mosveengebieden, zoals het koepelveen van De Ronde Venen en de veenrug ten oosten van de Vecht zijn vrijwel geheel verdwenen door de productie van turf.
- zeggenveen
- zeggenveen; Veen onder water ontstaan door afgestorven zeggen. Zeggenvenen zijn voedselarm en komen in de Vechtstreek voor in smalle zones.
Slagturven.
Toen in de 16de eeuw het slagturven werd gebruikt ontstond de mogelijkheid om
ook het veenpakket onder water voor de turfproductie te gaan gebruiken. Met een baggerbeugel werd het veen uit het trekgat of - petgat
- legakker; Smalle akker tussen de petgaten ontstaan door vervening.In de 16de tot de 19de eeuw werd het opgebaggerde veen hier uitgespreid en gedroogd voor de productie van turf.
- legakker
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
De waterwolf.
Door de golfslag en de vorst verdwenen veel legakkers en ontstonden grote wateroppervlakten. Door voorwaarden te stellen aan de
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
kwam het areaal weer ter beschikking van het agrarisch bedrijf (zie ook; droogmakerijen). In de oostelijke vechtplassen zien we onder invloed van het kwelwater de petgaten weer - verlanden
- verlanden; Het proces dat water door de groei van (water) planten langzaam overgaat in land. bevaarbaar water kan in 50 jaar verlanden tot beloopbaar land.
Mechanisatie.Aan het einde van de negentiende eeuw werd het baggeren van het veen gemechaniseerd. De veensteekmachine sneed nu onder water plakken veen die in een bak werden gemengd met water en op de
- legakker
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Het einde van een bedrijfstak.
De laatste concessies voor het baggeren van veen werden afgegeven in 1887 voor het gebied van de Vinkeveense Plassen. Deze concessie was afgegeven voor een periode van 90 jaar, zodat in 1977 definitief het baggeren van veen stopte. De laatste decennia werd de bagger niet meer gebruikt voor de productie van turf, maar als veengrond gebruikt in de tuinbouwgebieden.
- Vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Reeds bij de ontginning van het Utrechtse veengebied gebruikte de mens het gedroogde veen als brandstof. Zo werd in het gebied achter de Drecht tegen ‘t Gooi tegelijk met het ontwateren en in cultuur brengen van het land een laag veen afgegraven dat als brandstof werd gebruikt. De vergraven landerijen werden de vullinghlanden genoemd. Het gebruik van gedroogd veen als brandstof werd steeds populairder omdat de aanvoer van hout uit de zandgronden terugliep en de het aantal inwoners en de industrie in de steden Utrecht en Amsterdam snel groeide.
Droge
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Vooral het veen ten oosten van de Vecht om Loosdrecht en het veen van het koepelveen in de Ronde Venen was populair. Dit veen was gevormd door de massale groei van veenmossen. Het gaf niet zo erg veel warmte, maar veroorzaakte bij de verbranding weinig rook. Daar de schoorstenen in de Middeleeuwen nog gebrekkig waren was de turf van het
- mosveen
- mosveen; veen onder water ontstaan door afgestorven veenmossen. Mosveen komt voor in dikke lagen en was zeer populair voor het maken van turf. Grote mosveengebieden, zoals het koepelveen van De Ronde Venen en de veenrug ten oosten van de Vecht zijn vrijwel geheel verdwenen door de productie van turf.
- inklink
- inklink; Het veen dat door ontwatering van het landschap boven het grondwater komt te liggen verteert. Hierdoor zakt het landschap, dit noemt men inklink. De inklink kan meer dan 2 cm per jaar bedragen.
Natte verven
ingDit veranderde toen in de 16e eeuw de natte
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
- legakker
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
- legakker
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Ontstaan veenplassen
In de eeuwen daarna verdwenen grote oppervlakten land en bleven alleen smalle legakkers over. Door de stormen en de vorst werden de legakkers aangetast en weggeslagen en tenslotte bleef alleen een groot wateroppervlak over. De Hollandse en Utrechtse plassen werden op deze manieren gevormd.
De overheden maakten zich zorgen over de toenemende afmetingen van de plassen. De kracht van de golfslag nam toe en daarmee het afkalven van de oevers. Om de legakkers te behouden moesten deze ingeplant worden met elzen en vlak bij de oude oevers en dijken mocht niet verveend worden, maatregelen die niet veel hebben geholpen. Sinds 1790 werd de
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Einde tijdperk
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
Het werk van de vervener was uiterst zwaar. Vooral het baggeren met de baggerbeugel deed de veenwerkers snel verouderen. Met de komst van de stoommachine werd het baggeren met de baggerbeugel gemechaniseerd. In het gebied ten oosten van de Vecht waren toen al geen bruikbare verveningsgronden over. Ten westen van de de Vecht ging de
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
- vervening
- petgat; min of meer smalle strook water waar in de 16de tot 19de eeuw het veen is weggebaggerd voor de turf productie. Petgaten zijn meestal niet dieper dan 2 m.
-
Zeiler, F.D., Het Groot-Waterschap van Woerden. Ontginning en waterbeheersing, 1165-1994 [Matrijs]., ISBN:
-
Melman, P., Baas, t., Scharringa, K., Thomassen, E., & Van ’t Veer, R. (2005), Atlas van de natuur in de Vechtstreek, Castricum , ISBN:
-
Hendrikx, J.A., De ontginning van Nederland. Het ontstaan van de agrarische cultuurlandschappen in Nederland [Matrijs]., ISBN:
-
Dekker, C. & Aalbers, J. (red.) (1997), Geschiedenis van de provincie Utrecht Utrecht, Utrecht 1997 [Stichtse historische reeks], deel 1, ISBN:
-
Buitelaar, A.L.P. (1993), De stichtse ministerialiteit en de ontginningen in de Utrechtse Vechtstreek (dissertatie), Hilversum 1993., ISBN:
-
Tastbare tijd. Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht, Blijdenstijn, R. (2005, ISBN:
kaart